Ił i próchnica
W dużym uproszczeniu można powiedzieć, iż z organizmów żywych w wyniku rozkładu powstają związki organiczne, a z nich — nieorganiczne; ze skał w procesie wietrzenia powstaje materiał drobnoziarnisty, który rozpada się na coraz mniejsze cząstki, aż do frakcji ilastych. Wszystkie wymienione wyżej substancje, łącznie z ich stadiami pośrednimi, stanowią składniki wyjściowe do powstania gleby.
Ze zwietrzałych skał powstają nowe minerały, m. in. wtórne minerały ilaste, jak kaolinit, illit i montmorylonit. które podobnie jak miki występują w formie blaszkowej. Minerały ilaste występują w postaci koloidów, co może jednak ulec zmianie, np. wskutek zasolenia gleby lub zmiany jej odczynu. W wyniku działania mikroorganizmów oraz różnych procesów chemicznych, przy dostępie powietrza i obojętnym odczynie gleby, substancje organiczne zmieniają się w substancje próchnicowe, następnie w próchnicę. Substancje próchnicowe znajdują się również w glebie w stanie koloidalnym. Rozkład materii organicznej zachodzący w warunkach beztlenowych, np. gdy gleba jest nadmiernie wilgotna, nazywamy gniciem. W procesie tym powstaje siarkowodór (gleba ma wtedy barwę ciemnoniebieską i charakterystyczny zapach) oraz metan (gaz błotny).
Minerały ilaste i substancje huminowe tworzą kompleksy mineralno-organiczne. Powstają o-ne głównie w wyniku procesów mieszania i zgniatania cząstek w przewodzie pokarmowym dżdżownic.
